کیسه صفرا یک ارگان گلابی شکل است که در سمت راست و بالای شکم زیر لوب راست کبد قرار گرفته است. در صورت غلیظ شدن بیش از حد مایع صفراوی داخل کیسه صفرا، هستهی اولیه سنگ به علت رسوب کلسترول تولید میشود. سنگ کیسه صفرا میتواند از اندازهی یک شن ریزه تا یک گردو متفاوت بوده و متعدد یا منفرد باشد.
علل تولید سنگ کیسه صفرا:
علت دقیق و واضحی برای تولید سنگ کیسه صفرا مشخص نشده است ولی موارد ذیل را میتوان بهعنوان علل تشکیل سنگ ذکر کرد:
اگر صفرای مترشحه از کبد و ذخیره شده در کیسه صفرا حاوی کلسترول زیاد باشد، امکان تولید سنگ بیشتر میشود. بطور طبیعی صفرای موجود در کیسه صفرا محلول بوده و به صورت مایع است. در صورت افزایش بیش از حد ترشح کلسترول از کبد، کریستالهای جامد کلسترولی در کیسه صفرا رسوب کرده و هستههای اولیهی تولید سنگ را به وجود میآورند.
بیلیروبین ماده شیمیایی است که از شکسته شدن و از بین رفتن سلولهای قرمز خون ایجاد میشود. در بعضی از بیماریها مانند سیروز کبدی، عفونت مجاری صفراوی و برخی بیماریهای خونی، تولید بیلیروبین افزایش پیدا میکند. افزایش بیلیروبین در کیسه صفرا هم سبب تولید سنگ میشود.
همچنین اگر به هر دلیلی اختلال در تخلیه کیسه صفرا وجود داشته باشد، به علت تغلیظ ترشحات و مایع صفراوی داخل آن، سنگ کیسه صفرا ایجاد میشود.
سنگهای صفراوی از نوع کلسترولی با رنگ زرد میباشند و یا اینکه از نوع پیگمانی یا رنگی هستند که هسته اصلی آنها بیلیروبین با رنگ قهوهای تیره و یا سیاه است.
عوامل موثر در افزایش خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا (ریسک فاکتورها):
فاکتورهای زیر سبب افزایش ریسک ابتلا به سنگ کیسه صفرا میشوند:
سابقه فامیلی مثبت سنگ کیسه صفرا به عنوان یک عامل خطر محسوب میشود.
در افراد چاق سنگ کیسه صفرا بیشتر دیده میشود.
در دوران حاملگی شانس ایجاد سنگ کیسه صفرا بالا میرود.
تغییرات وزنی بسیار زیاد در مدت زمان کوتاه، اعم از کاهش یا افزایش ناگهانی وزن، یکی از علل تشکیل سنگ کیسه صفرا است. تغییرات وزنی بیش از ۷۰۰-۵۰۰ گرم در هفته توصیه نمیشود. این تغییرا ت در زنان بیش از مردان اهمیت دارد.
درمان هورمونی با استروژن و مصرف قرصهای ضد بارداری با دوز بالا نقش قابل توجهی در تشکیل سنگ کیسه صفرا دارد. مصرف داروهایی مثل جم فیبروزیل که منجر به آزاد سازی بیش از حد کلسترول در مایع صفراوی میشوند، میتوانند باعث تشکیل سنگ کیسه صفرا گردند.
عدم فعالیت ورزشی و ناشتایی طولانی نیز از عوامل مستعد کننده شمرده میشوند.
مصرف بالای شکر و کربوهیدرات باعث افزایش شانس ابتلا به سنگ کیسه صفرا میشود.
زنان دو برابر مردان به سنگ کیسه صفرا مبتلا میشوند.
در سنین بالای ۵۵ سال بیشتر دیده میشود.
در افرادی که مواد غذایی کم فیبر میخورند، شانس ابتلا بیشتر است.
در کسانی که مصرف کلسترول بالا داشته باشند و مبتلا به دیابت هستند نیز بیشتر مشاهده میگردد.
بعضی از داروهای کاهنده چربی خون استعداد فرد را برای ابتلا به سنگ کیسه صفرا افزایش میدهد. .
در افراد مبتلا به سرطان کیسه صفرا نیز سابقهی ابتلا به سنگ کیسه صفرا بیشتر دیده میشود.
پیشگیری از ابتلا به سنگ کیسه صفرا:
راههای کاملا مطمئنی برای پیشگیری از ایجاد سنگ کیسه صفرا وجود ندارد ولی توجه به عوامل خطر تشکیل سنگ کیسه صفرا، میتواند موجب کاهش میزان ابتلا به آن شود.
وعدههای غذایی باید به صورت منظم و با برنامه باشد. خوردن میزان متعادلی از چربی با انقباض و تخلیه کیسه صفرا، مانع توقف صفرا شده و نقش پیشگیرانه در تولید سنگ دارد. مصرف روزانه روغن زیتون در پیشگیری از سنگ کیسه صفرا موثر است. خوردن متعادل مواد غذایی حاوی لستین مانند تخم مرغ، شیر و بادام زمینی نیز از تشکیل سنگ کلسترولی در کیسه صفرا پیشگیری میکند. مصرف بیش از حد چربی خصوصا چربیهای اشباع شده توصیه نمیشود. استفاده از گوشت سفید و ماهی بر گوشت قرمز ارجح است. خوردن مایعات، دانههای گیاهی و مواد غذایی حاوی فیبر مانند میوه و سبزیجات توصیه میشود. مصرف مواد لبنی همچون محصولات شیر کم چرب نیز مناسب است. لازم است از خوردن بیش از حد مجاز نان سفید و پاستا پرهیز شود. مصرف متعادل و محدود بادام زمینی و بادام به ویژه در میانوعده، هم برای کاهش وزن و هم برای پیشگیری از ایجاد سنگ کیسه صفرا موثر است.
انجام ورزش و تمرینات بدنی بهصورت منظم و مناسب نگه داشتن وزن، سبب کاهش ابتلا به سنگ کیسه صفرا میشود.
همچنین کاهش سطح کلسترول و تریگلیسیرید خون، نقش بازدارنده در تولید سنگ کیسه صفرا دارد.