هیدرونفروز جنینی (Fetal Hydronephrosis)
تشخیص هیدرونفروز در دوره‌ی بارداری مادر یا قبل از تولد و در دوره جنینی:
هیدرونفروز جنینی به تورم یا باد کردن کلیه یا کلیه‌ها اطلاق می‌شود. هیدرونفروز شایع‌ترین ناهنجاری ساختاری در کلیه‌ها است که در سونوگرافی دوران جنینی قابل کشف است. این ناهنجاری در ۱ درصد از بارداری‌ها دیده می‌شود. هیدرونفروز غالبا در دوره‌ی جنینی یا مدت زمانی بعد از تولد نوزاد، خودبه‌خود بهبود پیدا می‌کند. البته پی‌گیری بعد از تولد، برای حصول اطمینان از رفع هیدرونفروز جنینی ضرورت دارد. شایع ترین ناهنجاری‌هائی که سبب هیدرونفروز دوره جنینی می‌شوند، شامل موارد زیر هستند.
انسداد محل اتصال لگنچه به حالب (PUJO):
یک انسداد نسبی در محل اتصال لگنچه به حالب وجود دارد. در نتیجه ادرار تولید شده از کلیه‌ها در لگنچه تجمع بیش از حد پیدا می‌کند و سبب هیدرونفروز می‌شود. تخمین دقیق هیدرونفروز جنینی که بعد از تولد نیاز به دخالت جراحی داشته باشد، بسیار سخت است. نوزادان مبتلا به هیدرونفروز جنینی، در سن هفت روزگی تحت سونوگرافی قرار می‌گیرند و حدود ۶-۴ هفتگی هم اسکن کلیه می‌شوند. حدود ۷۰ درصد از کودکان با هیدرونفروز جنینی، نیازی به دخالت درمانی ندارند و خودبه خود بهبود می‌یابند. حدود ۳۰ درصد از این نوزادان با افزایش هیدرونفروز و کاهش عملکرد کلیه‌ها، به دخالت جراحی نیاز پیدا می‌کنند.
رفلاکس ادراری (VUR):
در انسان مسیر ادرار تولید شده از کلیه‌ها به صورت یک‌طرفه بوده و به‌ترتیب از لگنچه به حالب و نهایتا به مثانه می‌ریزد. در محل اتصال حالب به مثانه، مکانیسم ضد برگشت ادرار وجود دارد که اجازه ورود یک طرفه ادرار از کلیه ها به مثانه را می‌دهد. حرکت معکوس ادرار از مثانه به سمت کلیه‌ها در هر سنی پاتولوژیک و غیر طبیعی است. در کودکان مبتلا به رفلاکس ادراری، زمان پر بودن مثانه و موقع ادرار کردن، حرکت برعکس ادرار از مثانه به حالب و کلیه‌ها اتفاق می‌افتد. هیدرویورترونفروز، تورم و اتساع حالب و لگنچه را می‌گویند. درجات اتساع حالب و لگنچه در سونوگرافی قبل از تولد متغیر است. بعد از تولد برای بررسی وجود و شدت هیدرویورترونفروزیس ازسونوگرافی و MCU(سیستویورتروگرافی در زمان ادرار کردن) استفاده می‌شود. این تصویربرداری در یک ماهگی انجام می‌شود.
دریچه‌ی خلف پیشابراه (PUV ):
در این حالت انسداد یورترا یا پیشابراه وجود دارد. فشار داخل مثانه بالا رفته و سبب بازگشت ادرار از مثانه به سمت کلیه‌ها می‌شود. جدار مثانه ضخیم شده و حجم آن افزایش پیدا می‌کند. این ناهنجاری علیرغم پی‌گیری و اقدامات عاجل تشخیصی درمانی، در ۳۰ درصد موارد باعث نارسایی کلیه‌ها می‌شود. این ناهنجاری می‌تواند با الیگوهیدرامینوس همراه شود. الیگوهیدرامینوس یا کاهش مایع آمنیوتیک دلالت بر انسداد شدید وکاهش عملکرد کلیه‌ها می‌کند. این مورد در نوزادان نیمه اورژانس محسوب شده و اقدامات تشخیصی و درمانی بلافاصله بعد از تولد انجام می‌شود. اقدامات تشخیصی شامل سونوگرافی و MCU است.
انسداد محل اتصال حالب به مثانه (VUJO):
در این ناهنجاری انسداد در محل اتصال حالب به مثانه است که سبب اتساع حالب و لگنچه می‌شود. لازم است بعد از تولد به وسیله‌ی سونوگرافی و اسکن، کلیه‌ها مورد ارزیابی قرار گیرد. MCU هم برای تمایز تنگی از رفلاکس ادراری توصیه می‌شود.
فقدان کلیه (Absent Kidney):
این ناهنجاری آژنزی کلیه هم نامیده می‌شود. اگر فقدان کلیه‌ها دوطرفه باشد کلیه‌ها عملکردی ندارند. اگر فقدان کلیه یک‌طرفه باشد، مشکلی برای بیمار ایجاد نمی‌شود. البته این نوزادان بعد از تولد باید تحت بررسی های لازم به منظور رد کردن بیماری‌هایی مثل انسداد PUJ یا VUR قرار گیرند که در ۲۰ الی ۳۰ درصد این نوزادان دیده می‌شود. ناهنجاری دستگاه تولید مثل هم در این شیرخواران بیشتر دیده می‌شود.
سیستم دوگانه یا DUPLEX:
سیستم دوگانه به وجود دو حالب دریک کلیه اطلاق می‌شود. حالبی که به پل فوقانی کلیه می‌رسد، ممکن است رفلاکس ادراری ایجاد کند و حالبی که به پل تحتانی می‌رسد، معمولا نابجا یا اکتوپیک است و می‌تواند همراه با تنگی منفذ آن باشد.
کلیه پلی کیستیک (Polycystic Kidney):
در این بیماری کیست‌های متعدد پر از مایع به صورت دو طرفه در کلیه‌ها دیده می‌شود. این ناهنجاری دو نوع دارد، نوع شیرخوارگی و نوع بالغین. نوع شیرخوارگی در سونوگرافی دوره قبل از تولد قابل تشخیص بوده و مجوز ختم حامگی صادر می‌شود.
بیماری کلیه‌ی مولتی کیستیک (MCKD):
در این ناهنجاری، کلیه حاوی کیست‌های متعدد غیر مرتبط با یکدیگر است. این کیست‌ها اکثرا یک کلیه را گرفتار می‌کنند. کلیه سمت مقابل غالبا نرمال است. کلیه مبتلا معمولا عملکرد ندارد و بعد از تایید تشخیص، تحت عمل جراحی قرار می‌گیرد.
کلام آخر
در تعدادی از جنین‌های مبتلا به کلیه مولتی‌کیستیک یا نوزادان مبتلا به این ناهنجاری، کیست‌ها و کلیه‌ی مبتلا، به تدریج استحاله پیدا کرده و از بین می‌رود. در این صورت عمل جراحی برای برداشتن آنها منتفی می‌شود. تشخیص با استفاده از سونوگرافی و اسکن کلیه‌ها انجام می‌شود. عملکرد طبیعی کلیه‌ی غیر مبتلا نیز بدینوسیله تایید می‌شود. گاهی تشخیص کلیه مولتی کیستیک از هیدرونفروز سخت است. در این موارد با استفاده از سیستوسکوپ و تزریق ماده‌ی حاجب به صورت رتروگرید، تشخیص صحیح و دقیق این بیماری امکان‌پذیر می‌شود.