خیس کردن بستر خواب یا شب ادراری در کودکان (Enuresis)
انورزیس یا شب ادراری مشکل نسبتا شایعی در کودکان بوده و حدود ۱۰ درصد از کودکان نرمال را شامل می‌شود. شب ادراری به بی‌اختیاری ادرار و خیس کردن بستر خواب در هنگام شب گفته می‌شود. به طور کلاسیک این کودکان در طول روز بی‌اختیاری ادراری نداشته و جای خواب خود را خیس نمی‌کنند. شب‌ادراری تا ۵ سالگی نرمال تلقی می‌شود و نباید این اصطلاح یا انگ را برای کودکان زیر ۵ سال به‌کار برد. زیرا ممکن است تا سن ۷ سالگی هم ، سیر تکاملی کنترل ادرار شبانه، هنوز در کودک تکمیل نشده باشد. معمولا تا ۱۰ سالگی خوب می‌شود ولی در مواردی تا سنین بالاتر نیز ادامه پیدا می‌کند. اخذ شرح حال و معاینه کامل غالبا در این کودکان کافی بوده و بررسی‌های تکمیلی ضرورت ندارد. شاید توصیه و ارائه دستورالعمل با هدف تغییر رفتار و سبک زندگی در بهبود این کودکان موثر واقع شود. در کودکانی که بعد از ۷ سالگی مشکل شب‌ادراری ادامه داشته باشد، ارزیابی مجدد و دقیق سیستم ادراری و دخالت درمانی توصیه می‌شود. اگر چه شب‌ادراری از منظر پزشکی مشکل جدی محسوب نمی‌شود، ولی بالقوه اثرات تخریبی شدیدی بر تکامل روانی کودک تحمیل می‌کند. این کودکان از اقامت در خانه فامیل و دوستان و یا شرکت در اردوها امتناع کرده و اعتماد به نفس پایینی دارند.
گاهی کودکان علاوه بر شب‌ادراری، تکرر ادرار و نیاز به دفع اورژانسی ادرار و بی‌اختیاری ادراری در طی روز هم دارند. این موارد می‌تواند علائم یک مثانه بیش فعال بوده و نیاز به بررسی‌های تشخیصی و دخالت درمانی داشته باشد.
جهت مشاوره پزشکی با ما تماس بگیرید
علت شب ادراری
علت واقعی شب ادراری مشخص نیست ولی عواملی که در ایجاد آن می‌توانند نقش ایفا کنند عبارتند از:
حجم مثانه کودک کم باشد. اگر اعصاب کنترلی مثانه بلوغ کافی نداشته باشد، پر شدن مثانه را کودک احساس نمی‌کند، خصوصاً اگر در خواب عمیق باشد. بعضی از کودکان هورمون ضد ادراری کافی در طی شب تولید نمی‌کنند. وجود خواهر و برادر که گاهی به‌عنوان رقیب موجب کم توجهی می‌شود، شروع مدرسه، کودکان طلاق و تغییر محیط خواب و زندگی می‌توانند به‌عنوان عوامل استرس‌زا در کودک، سبب شب‌ادراری شوند. عفونت ادراری یکی دیگر از علل شب‌ادراری می‌تواند باشد. علائم آن شامل سوزش و تکرر ادرار، ادرار صورتی یا قرمزرنگ و درد موقع ادرار کردن است. خرخر کردن یکی دیگر از علل شب‌ادراری در کودکان است. حملات وقفه تنفسی، وجود لوزه و آدنوئید (لوزه‌ی سوم) بزرگ، عفونت‌های سینوس و گوش میانی هم در ایجاد انورزیس یا شب‌ادراری می‌توانند نقش داشته باشند. از علائم اولیه و شایع بیماری دیابت، شروع شب‌ادراری همراه با تشنگی شدید، دفع ادرار زیاد، خستگی و کاهش وزن علیرغم اشتهای زیاد و پرخوری هست. عضلات دفع مدفوع و ادرار مشترک هستند و در کودکان مبتلابه یبوست مزمن با اختلال دفعی، امکان بروز شب‌ادراری افزایش پیدا می‌کند. گاهی نقص تکاملی سیستم عصبی مثانه باعث شب‌ادراری در کودک می‌شود.
فاکتورهای خطر در شب ادراری
ممکن است حجم مثانه آن‌قدر کم باشد که نتواند حجم ادرار تولیدشده در شب را نگه دارد.
اگر یکی از والدین و یا هر دوی آن‌ها سابقه شب‌ادراری داشته باشند، شانس ابتلا به شب‌ادراری در کودکشان افزایش پیدا می‌کند.
در کودکان بیش فعال نیز شب‌ادراری بیشتر دیده می‌شود.
عوارض شب ادراری
احساس گناه و شرمندگی در محیط خانواده و فامیل و عدم حضور فعال در اجتماع و اردوهای مدرسه به دلیل کاهش اعتماد به نفس، از عوارض جدی و مخرب شخصیت این کودکان است. برخورد خشن و ارزشی با این کودکان، به اعتماد به نفس آن‌ها لطمه‌ی فراوان و جبران‌ناپذیری وارد می‌کند.
بروز سوختگی در ناحیه‌ی دستگاه تناسلی و کشاله‌ی ران به علت عدم امکان شستشوی به موقع و باقی ماندن ادرار به‌مدت طولانی در ناحیه، از دیگر عوارض شب ادراری است.
نکاتی که در اخذ شرح حال مبتلایان به شب ادراری باید مورد توجه قرار گیرد:
دکتر باید شرح‌حال کاملی از کودک و خانواده‌اش اخذ کند. از جمله این که آیا از اول و بعد از گرفتن از پوشک بی‌اختیار بوده است یا نه؟ ادرار کردن با سوزش و تکرر ادرار همراه است یا نه؟
آیا سابقه فامیلی مثبتی وجود دارد یا خیر؟ یبوست دارد یا نه؟ آیا در طول روز هم موقع خواب بی‌اختیاری ادراری دارد یا خیر؟ آیا با عوامل استرس‌زا مثل اسباب‌کشی، تغییر محیط، شهر و مدرسه مواجه شده یا نه؟ پدر و مادر با همدیگر مشکلی دارند یا ندارند؟ متارکه و طلاق گرفته‌اند یا نه؟
تست‌ها و آزمایش‌های تشخیصی
معاینه فیزیکی و بالینی بیمار باید انجام شود. تست ادرار و خون برای بررسی عفونت ادراری و دیابت درخواست شود. در صورت لزوم بررسی‌های سونوگرافی و رادیولوژی انجام شود. اگر ظن و شک به بیماری خاصی وجود داشت، بررسی های لازم برای تشخیص قطعی باید صورت گیرد.
توصیه‌های قابل توجه و موثر در کنترل و درمان شب‌ادراری
- محدود کردن خوردن مایعات در شب و همچنین محدودیت خوردن مایعات حاوی کافئین نیز توصیه می شود.
- توصیه‌شده که قبل از خواب، دو مرتبه دستشویی بروند، ابتدا زمان تصمیم گیری برای خوابیدن و سپس زمانی که در رختخواب دراز می‌کشند.
- استفاده از چراغ‌خواب توصیه می‌شود.
- در طول روز باید رفتن به دستشویی به‌صورت منظم یاد آوری گردد.
- درمان یبوست مزمن همراه هم به جد توصیه می‌شود.
- درمان با هیپنوتیزم، کایروتراپی، طب سوزنی، رژیم‌درمانی، هومیوپاتی و گیاه‌درمانی هم به‌عنوان روش‌های آلترناتیو توصیه‌شده است ولی اثرات درمانی آن‌ها تایید شده نیست.
- کودک باید تحقیر نشود و در صورت وجود استرس، همراهی والدین و پزشک برای کنترل استرس توصیه می‌شود.
- برای تمییز کردن رختخواب، خانواده با کودک همکاری کنند تا احساس تنبیه نکند.
چه زمانی شب ادراری اهمیت دارد و لازم است برای درمان آن به پزشک مراجعه شود؟
- کودک بعد از 7 سالکی هنوز بی‌اختیاری ادراری شبانه داشته باشد.
- کودک بعد از چند ماه کنترل کامل ادرار دچار شب‌ادراری ثانویه شود.
- بی‌اختیاری ادراری در طول روز هم وجود داشته باشد.
- بروز شب‌ادراری در کودک با یبوست شدید همراه باشد.
- رنگ ادرار صورتی و قرمز باشد.
- دفع ادرار همراه با سورش و درد باشد.
- خرخر شبانه وجود داشته باشد.
- کودک مبتلا دچار پرنوشی و پرخوری شود.
- همراه با تورم مچ و یا ساق پا باشد.
- اگر این موارد علت شب ادراری باشند، درمان آن‌ها منجر به درمان شب‌ادراری می‌شود.
درمان شب ادراری
با بزرگ شدن کودک معمولا این ناهنجاری خودبه‌خود خوب می‌شود.
در صورت وجود سابقه فامیلی مثبت، همزمان با تاریخچه‌ی خوب شدن آن‌ها، این بیماری در کودکان بهبود پیدا می‌کند.
باید یبوست و وقفه تنفسی را در کودک رد کنیم.
گاهی برای درمان شب‌ادراری دستگاهی به لباس زیر کودک وصل می‌شود که نسبت به خیس شدن حساس بوده و زنگ آن به صدا درمی‌آید. معمولاً در طی ۲ هفته جواب به درمان شروع می‌شود و استفاده از آن تا ۱۶ هفته ادامه می‌یابد.
با خیس شدن لباس‌زیر، زنگ به صدا درمی‌آید و باعث بیداری کودک یا والدین شده و منجر به توقف ادرار می‌شود. جواب به درمان قطعی نیست.
نقش درمان دارویی در شب ادراری
از داروهای هورمونی که تولید ادرار را کم می‌کنند مثل دسموپرسین استفاده می‌شود. البته از خوردن مایعات زیاد همراه با این دارو به علت احتمال کاهش سدیم خون و تشنج به دنبال آن، باید خودداری شود. این داروها تأثیری روی خوب شدن قطعی بیماری ندارد ولی می‌تواند به‌صورت موقت سبب بهبود کودک شود. از داروهای کم کننده فشار داخل مثانه مثل اکسی بوتینین نیز استفاده می‌شود.